№ 13 | Deel 3: Centraal-Azië
Wat is het hier toch een heerlijk rommeltje. Neem bijvoorbeeld het openbaar vervoer. Spotgoedkoop, want ongeveer dertien eurocent per rit. Je zit dan wel opgepropt in een marsjroetka (маршрутка) maar dat is juist leuk. Een belevenis op zichzelf en één van de beste manieren om erachter te komen hoe het leven hier in elkaar steekt. Er zijn marsjroetka’s in twee groottes: De Hyundai Starex minivan en de Mercedes Sprinter. Ze nemen standaard teveel mensen mee maar dat woord kennen ze niet. Hoe meer mensen, hoe lucratiever voor de chauffeur. Ook wel nodig trouwens, want alle reparaties zijn voor eigen rekening.
Betalen gaat op een bijzondere manier. Mocht je achterin zitten dan tik je op de schouder van de persoon voor je en overhandigt hem of haar een verfrommeld bankbiljet, wat vervolgens net zo lang naar voren doorgegeven wordt totdat het uiteindelijk bij de chauffeur terechtkomt. Vervolgens komt het eventuele wisselgeld in tegenovergestelde richting jouw kant op. Een andere mogelijkheid is om het geld aan de hulpjongen te geven, wiens taak voornamelijk het open en dichtschuiven van de zijdeur is, en het ‘naar binnen schreeuwen’ van passagiers. Je kunt je wel voorstellen dat deze wijze van betalen in een bijna constant vol busje met steeds in- en uitstappende passagiers (je kunt erin en eruit waar je zelf wilt maar je moet wel schreeuwen) het allemaal nogal onoverzichtelijk maakt. Constant gaan er briefjes heen en weer, en als je in het midden zit ben jij meestal degene die door mag geven. Tik, tik, weer een briefje. Gezellig toch?
Over gezellig gesproken: sommige busjes doen aan als een heuse huiskamer. Flatscreen tv, reusachtige geluidsboxen, een met stof en leer beklede binnenkant en natuurlijk: muziek! Wil je meer leren over dit land en zijn bewoners, ga dan met de marsjroetka. Alles komt voorbij. Schoolkinderen in stemmig schooluniform en donkere jas (vrolijke kinderjassen zie je hier nauwelijks), opa’s met vierkant moslimhoedje en kabouter Plop-baard, dames in bontjassen en bontjurken, zakenmannen en werklui, giechelende pubermeisjes en soms, heel af en toe, een paar verdwaalde westerlingen.
Het openbaar vervoer is hier dus behoorlijk anders dan in Nederland. Minder georganiseerd en minder strak. Alles kan, zo lijkt het. Dat laatste geldt trouwens zéker voor het verkeer in het algemeen, en de rijstijl in het bijzonder. De meest ongelooflijke en uitermate onverantwoorde manoeuvres (waarvoor je in Nederland je rijbewijs onmiddellijk mag inleveren) vinden hier om de haverklap plaats. Tegen het verkeer inrijden bijvoorbeeld, of op een drukke tweebaansweg een auto inhalen die zelf óók aan het inhalen is, levensgevaarlijk afsnijden, plotseling stilstaan midden op de weg, dat soort dingen.
Wat er aan verkeer zoal rondrijdt is een interessante mengelmoes van ongelooflijk oud tot twijfelachtig nieuw. Een dikke V8 Toyota Landcruiser is een normaal gezicht (meestal van één van de talloze ngo’s hier) en ook Porsches en Lexussen zijn geen uitzondering. Zelfs Ford Mustangs, Hummers en een Audi R8 hebben we gespot. Meer gangbaar echter zijn de oudere modellen Opel Astra en Mercedes-Benz. Gangbaar is niet helemaal het juiste woord. Ze zijn all over the place. Duitse degelijkheid doet het hier goed. Af en toe zien we zelfs een Opel of Mercedes met een ‘NL’ sticker achterop. Leuk toch? Een derde, niet te vergeten automerk is de Lada. Niet alleen favoriet onder de gewone burgers, ook het halve wagenpark van de politie bestaat eruit. In welk land zie je dat nou nog: een blauwwitte ouwe gare Lada (inclusief reusachtige zwaailamp), een statige verkeersagent ervoor met een enorme, bovenmaatse pet op zijn hoofd en een rode staaflamp in zijn hand, speurend naar automobilisten om smeergeld af te troggelen? Wel, welkom in Centraal-Azië!
Smeergeld en corruptie. Ja, helaas. Ook dat is Centraal-Azië. Volgende keer meer hierover.